Ақылы қызметтер

Республикалық қан орталығының зертханасы өз құрамына 2 бөлімшені қосады:

1) Қан тестілеу зертханасы (ҚТЗ);

2) Иммунологиялық типтеу зертханасы (ИТЗ)

Қан тестілеу зертханасы

Заманауи жоғары технологиялық автоматты жабдықтармен жабдықталған. Зертхана қызметкерлерінің иммуногематологиялық зерттеулер жүргізуде, ИХЛТ/ИФТ, ПТР әдісімен трансфузиялық инфекцияларды диагностикалауда үлкен іс жүзіндегі тәжірибесі бар.

Зертханада ақылы негізде келесі қызмет түрлері жүргізіледі:

 I.   Иммуногематологиялық зерттеулер:

Иммуногематология зертханалық диагностика бөлімі ретінде қанның топтық қасиеттерін, қан жасушаларының антигендерін және оларға антиденелерді анықтауға бағытталған талдауларды біріктіреді.

 1. Микроколонды агглютинация әдісімен автоматтандырылған талдауышта қан тобын анықтау және резус-тиістілігін анықтау.

Клиникалық тәжірибе үшін эритроциттердің антигендерін анықтау өте маңызды – қан тобы мен резус-факторын сәйкестендіру. Адамның қан тобы эритроциттердің бетінде антигендердің болуымен анықталады және жеке белгісі болып табылады.

Қан топтарын сәйкестендірудің негізгі жүйесі АВО жүйесі болып табылады, онда қан тобы эритроциттердің бетінде А, В, АВ антигендерінің болуымен немесе олардың болмауымен сипатталады (О), яғни төрт қан тобы: 0 (I) – бірінші топ; A (II) - екінші топ; B (III) - үшінші топ; AB (IV) – төртінші қан тобы.

АВ (IV) қан тобы бар жеке адамдар бөтен қанның әмбебап реципиенттері болып табылады.

O (I) қан тобы бар жеке адамдар әмбебап донорлар болып табылады.

2. Резус-факторы (Rh) қанның қызыл түйіршіктерінің бетінде орналасуы мүмкін D антигені деп аталады. Жеке адамның эритроциттерінің бетінде осы антигеннің болуы немесе болмауы резус оң немесе резус теріс (Rh+ немесе Rh–) сияқты қан тобының сипаттамасын анықтайды. Адамдар популяциясының шамамен 85%-да резус-оң қан тобы (RH+) бар.

Қан тобын анықтауға қосымша резус факторын анықтау әр жеке адам үшін қажет.

Зерттеуге көрсеткіштер: кез келген стационарлық емдеу, жүктілік.

 3. Эритроциттерге қарсы антиденелерді Резус жүйесі бойынша, АВО жүйесі бойынша, эритроциттер антигендерінің сирек жүйелері бойынша скринингтеу.

 Эритроциттерге қарсы антиденелер әдетте анықталмайды. Олар топтан тыс жүктілік, топтан тыс ағза трансплантациясы, вакцинация және т.б. кезінде дами алады.

Эритроциттерге қарсы антиденелердің скринингі жүргізіледі:

- жүкті әйелдерде эритроциттердің антигендері бойынша ұрықпен иммунологиялық қақтығысты анықтау, жаңа туған нәрестелер мен ұрықтың гемолитикалық ауруын диагностикалау үшін;

- донорларда дайындалған гемокомпоненттерде реципиент эритроциттерінің гемолизін тудыруы мүмкін антиденелер болмауы үшін;

- реципиенттерде қан құю алдында, сәйкес келмейтін қанды құйып алмау үшін.

4.     АВО жүйесі бойынша аллоантиденелер скринингі.

 Аллоиммунды антиэритроциттік антиденелер (резус факторына немесе басқа эритроциттік антигендерге) адам ағзасында тек ерекше жағдайларда пайда болады – бөгде қанның немесе гендердің енуі (иммунологиялық үйлесімсіз донорлық қан құюдан кейін немесе жүктілік кезінде, анаға иммунологиялық бөтен әкелік антигендерді тасымалдайтын ұрықтың эритроциттері плацента арқылы әйелдің қанына енген кезде). Антиденелер скринингі жүкті әйелдің резус-тиістілігіне қарамастан жүргізіледі. Эритроциттерге қарсы аллоантиденелерді анықтау (сенсибилизацияланған) олардың титрлерін анықтауға және жүктілік кезінде қайталанатын зерттеулерді тағайындауға нұсқау болып табылады. Антиденелер титрін бақылауды жүктіліктің 32 аптасына дейін 4 аптада 1 рет, кейінірек — 2 аптада 1 рет жүргізген жөн. Эритроциттерге қарсы аллоантиденелердің болуы ұрық пен жаңа туған нәрестеде гемолитикалық аурудың дамуына әкелетін ана мен ұрықтың ықтимал иммуногематологиялық қақтығысының болжамды белгісі болып табылады.

 5. Антиэритроциттік антиденелердің титрін анықтау

 Эритроциттерге қарсы антиденелер анықталған кезде олардың титрін анықтау жүргізіледі. Титр – бұл сарысудың максималды сұйылтуы, ол әлі де оң нәтиже береді.

Зерттеу жүргізуге арналған көрсеткіштер:

·        жүкті әйелдерді тексеру

 6. Резус және Келл жүйелері бойынша эритроциттердің фенотипін анықтау

Зерттеу зерттелетін эритроциттерде Rh (C, E, c, e) және Kell (K) жүйесіндегі ең клиникалық маңызды антигендердің болуын анықтауды қамтиды.

Антигендердің фенотипі (эритроциттер мембранасында белгілі бір ақуыздардың болуы немесе болмауы) негізінен ата-аналардың тұқым қуалауымен анықталады және өмір бойы өзгермейді.

 Зерттеу қашан тағайындалады?

- Трансфузиялық реакциялардың жиілігін төмендету мақсатында жоспарланған қан құюлар алдында тексеру.

- Rh және Kell жүйесі бойынша жағдайды бағалау мақсатында жүктілік кезіндегі қосымша тексерулер.

- Диагностика, жаңа туған нәрестелердің гемолитикалық ауруының пайда болу қаупін бағалау және осы патологияны уақтылы адекватты емдеу туралы шешім.

- ҚР ДСМ 2020 жылғы 16 қыркүйектегі № ҚР ДСМ-102/2020 «Тегін медициналық көмектің кепілдік берілген көлемі шеңберінде донордың қан мен оның компоненттерін донациялау алдында міндетті медициналық тексеруден өту қағидаларын бекіту туралы» бұйрығына сәйкес барлық қан донорларын тексеру.

 7. Кумбс сынамасы – адам ағзасындағы денсаулыққа қауіп төндіретін антиденелерді анықтауға арналған қанның клиникалық зерттеуі. Бұл акушерлік, реаниматология, хирургия, гематологиядағы маңызды диагностикалық әдіс.

Көрсеткіштер:

·        иммундық гемолитикалық анемия;

·        неонатальды жастағы балалардағы гемолитикалық ауру;

·        дәрілік иммундық гемолитикалық анемия;

·        болжамды қан құю алдындағы тексерулер.

2 түрі ерекшеленеді:

 Тікелей Кумбс сынағы – қанның қызыл түйіршіктерінің бетіндегі антиденелерді анықтауға мүмкіндік береді. Бұл бұрыннан бар гемолитикалық патологияларды диагностикалау үшін қажет. Кейде Кумбс сынағы анемия және сарғаю сияқты патологиялардың даму себептерін анықтау қажет болған жағдайда қолданылады.

 Жанама Кумбс сынағы – қан плазмасындағы антиденелерді анықтауға көмектеседі, бұл трансфузиялық үйлесімділікті бағалау және жүктілік кезіндегі резус-қақтығыс қаупін диагностикалау үшін қажет.

 Кумбстың оң реакциясы денені резус-сенсибилизациялау фактісі туралы айтады, бұл қан құю жағдайында немесе басқа резус-жағдайы бар баланы көтеру кезінде резус-қақтығыстың негізгі себебі болып табылады.

Теріс тікелей сынақ қандағы эритроциттермен байланысты резус факторына ерекше антиденелердің жоқтығын және гемолиздің себебі бола алмайтындығын көрсетеді.

Теріс жанама сынақ донор қанының резус факторы бойынша реципиенттің қанымен (немесе ана мен баланың қанымен) үйлесімділігі туралы айтады.

        Жалпы қан анализі.

Жалпы клиникалық қан анализі – қызыл қан жүйесіндегі гемоглобиннің құрамын, эритроциттер санын, түс көрсеткішін, лейкоциттер, тромбоциттер санын бағалауға мүмкіндік беретін медициналық талдау.

 II Серологиялық тестілеу (антиденелерді/антигенді анықтау)

 Иммунохемилюминесцентті талдау (ИХЛТ) әдісімен жүзеге асырылады:

·        АИТВ-1, АИТВ-2 антиденелері және АИТВ р24 антигеніне;

·        В гепатиті вирусының беткі антигеніне;

·        С гепатиті вирусына жалпы антиденелерге;

·        Бозғылт трепонемаға жалпы антиденелерге (мерез);

 Молекулалық-генетикалық тестілеу (қоздырғыштың РНҚ/ДНҚ-ны анықтау) (ПТР)

 В гепатиті вирусының, ВИЧ1,2 РНҚ және С гепатитінің ДНҚ-сын оқшаулау үшін полимеразды-тізбекті реакция (ПТР) әдісімен жүргізіледі.

Зертхана жұмысында зертханалық диагностиканың соңғы әлемдік үрдістеріне жауап беретін жоғары технологиялық және жоғары дәлдіктегі жабдықтар ғана пайдаланылады.

 Иммунологиялық типтеу зертханасы

Республикалық қан орталығының ағзалары мен тіндерін иммунологиялық типтеу зертханасы HLA зерттеу қызметтерінің толық спектрін жүргізеді. Аталған зертхана ҚР Денсаулық сақтау және әлеуметтік даму министрінің 2015 жылғы 17 наурыздағы № 136 "Алматы қаласында, Алматы, Жамбыл, Қызылорда және Оңтүстік Қазақстан облыстарында ағзалар мен тіндерді иммунологиялық типтеу зертханасын дамыту жөніндегі шаралар туралы"бұйрығы негізінде ашылды.

 Зертхананың практикалық қызметінің негізгі бағыттары:

·        донорлар мен реципиенттердің қанының антигендік құрамын зерттеу;

·        тіндік антигендерге сенсибилизацияның алдын алу және гемотрансфузиялық терапияның тиімділігін арттыру мақсатында пациенттер үшін HLA-үйлесімді тромбоциттер донорларын іріктеу;

·        HLA – зерттеулер бөлігінде органдарды трансплантациялауды зертханалық сүйемелдеу.

 HLA үйлесімділігі дегеніміз не?

HLA (human leukocyte antigen) - адамның лейкоциттік антигені, ақуыздардың күрделі кешені. Тіндердің гистосәйкестігін анықтайды. Олардың міндеті - дене жасушаларын анықтау, "өз-өзінен тыс" деп тану, үйлесімділікті анықтау, сонымен қатар иммунитеттің кейбір түрлерін сақтау. Әр адамға HLA антигендерінің жиынтығы тән.

 HLA-зерттеулер - ағзаларды (органның бір бөлігін) және (немесе) тіндерді (тіннің бір бөлігін) трансплантациялау кезінде тіндердің иммунологиялық үйлесімділігін анықтау үшін жүргізілетін зертханалық зерттеулер кешені.

 ·        Кросс-матч үйлесімділігіне сынама қою (серологиялық әдіспен) - донордың реципиентпен серологиялық әдіспен үйлесімділігін анықтау

·        ИФТ әдісімен HLA антиденелерінің болуын анықтау-трансплантацияның нәтижесін болжау мақсатында антиденелердің сенсибилизациясының пайызын анықтау үшін

·        SSP әдісімен HLA жүйесі бойынша қанды генотиптеу а/г I және II кластағы A B DRB1 локустар төмен ажыратымдылық - ағзалық транспланттау үшін 3 локус бойынша молекулярлық-генетикалық типтеу

·        Кадаверлік транспланттау кезінде реципиентті таңдауға дайындығын қамтамасыз ету үшін ағынды флуорометрия әдісімен HLA-антиденелердің болуын анықтау

·        SSP әдісімен HLA жүйесі бойынша қанды генотиптеу А/г класы I және II локустар A B С DRB1 DQB1 төмен ажыратымдылық - сүйек кемігін және ГДЖ транспланттау кезінде үйлесімді донорды таңдау үшін 5 локус бойынша типтеу

·        «Кросс матч» лимфоцитотоксикалық тестінің негізінде қан компоненттерін (тромбоциттерді) жеке іріктеу (серологиялық әдіс) - тромбоциттердің алдыңғы трансфузиялары кезінде клиникалық әсері болмаған реципиенттер үшін тромбоциттер жеке іріктеледі

·        Гаплотиптерге бөле отырып, A B DRB1 DQB1 локустары бойынша гистосәйкестік бас кешенінің гендерін анықтау - ГДЖ немесе сүйек кемігі майын транспланттау кезінде реципиент үшін үйлесімді донорды таңдау үшін

·        Ағындық флуорометрия әдісімен HLA - A, B, DR локустар-ағзалық транспланттау үшін 3 локус бойынша молекулярлық-генетикалық типтеу

·        Гемопоэздік дің жасушаларын капиллярлық секвенирлеу әдісімен транспланттаудан кейін пациенттердегі химеризмді анықтау - ГДЖ немесе сүйек кемігі майын транспланттаудан кейін транспланттаудың басылуын бағалау үшін.

·        Қан сарысуында 1 және 2 кластағы HLA антиденелерінің болуын ағынды флюорометрия әдісімен анықтау - транспланттау нәтижесін болжау мақсатында антиденелердің ерекшелігін анықтау үшін.

·        Қанды HLA жүйесі бойынша серологиялық әдіспен фенотиптеу (I класстағы антигендері, А,В,С локустары) төмен ажыратымдылық - ағзалық транспланттау үшін I класстағы 3 локусы бойынша серологиялық әдіспен типтеу